Է. Ղազարյանի դասագրքից էջ54-ի «Հետաքրքիր է իմանալ» բաժնից պատրաստել նյութ
Վաղ ժամանակներից ի վեր ոմանք ձգտել են ստեղծել սարքեր, որոնք, առանց էներգիա ծախսելու, կարողանային անընդհատ օգտակար աշխատանք կատարել։ Այդ սարքերն անվանել են <<հավերժական շարժիչներ>>։
Ա նկարում պատկերված է հավերժական շարժիչի ամենահին նախագծերից մեկը։ Ըստ հեղինակի՝ այն հավերժ պետք է պտտվի ժամասլաքի պտտման ուղղությամբ, քանի որ աջ կողմերի գնդերի ծանրության ուժերի բազուկներն ավելի մեծ են, հետևաբար մեծ են նաև դրանց ուժի մոմենտները։ Իրականում այն չի պտտվում։ Չնայած անիվը ժամասլաքի պտտման ուղղությամբ պտտող ծանրության ուժերի բազուկներն ավելի մեծ են, սակայն այդ ուղղությամբ պտտող մոմենտ են առաջացնում հինգ գնդերի ծանրության ուժերը, իսկ հակառակ ուղղությամբ՝ վեց գնդերինը։
Հավերժական շարժիչի մեկ այլ նախագիծ պատկերված է Բ նկարում։ Ըստ հեղինակի՝ քանի որ աջակողմյան մարմինների վրա, բացի ծանրության ուժից, ազդում է նաև դեպի վեր ուղղված արքիմեդյան ուժը, ապա սարքը միշտ պետք է պտտվի ժամասլաքի պտտման հակառակ ուղղությամբ։ Սակայն այն չի աշխատի, քանի որ մարմինները ներքևից ջրավազանի մեջ մտցնելու համար անհրաժեշտ է հաղթահարել ջրի սյան հիդրոստատիկ ճնշումը։
Չպետք է ավելորդ ջանքեր գործադրել նման սարքեր ստեղծելու համար։ Որքան էլ որ հնարամիտ լինեն դրանց նախագծերը, միևնույնն է, այդ սարքերն աշխատել չեն կարողանա։ Էներգիայի պահպանման օրենքը բացառում է նման սարքերի աշխատանքը։ Իսկ, եթե այնուամենայնիվ, նման սարքն աշխատում է, ապա ինչ-որ տեղ անպայման էներգիայի աղբյուր է թաքնված։
Հավերժական շարժումը, չնայած հնարավոր չէ արտադրել, հարյուրամյակներ հմայել է ինչպես գյուտարարներին, այնպես էլ լայն հասարակությանը: Հավերժական շարժման հսկայական գրավչությունը կայանում է գործնականում ազատ և անսահման էներգիայի աղբյուրի խոստման մեջ: Այն փաստը, որ հավերժ շարժման մեքենաները չեն կարող աշխատել, քանի որ դրանք խախտում են թերմոդինամիկայի օրենքները, չի հուսահատեցրել գյուտարարներին և հակերներին ՝ փորձել խախտել, շրջանցել կամ անտեսել այդ օրենքները: Ըստ էության, գոյություն ունի հավերժական շարժման երեք տեսակ: Առաջին տեսակը ներառում է այն սարքերը, որոնք իբր ընկնում կամ պտտվող մարմնից ավելի շատ էներգիա են մատակարարում, քան պահանջվում է այդ սարքերը սկզբնական վիճակում վերականգնելու համար: Դրանցից ամենատարածվածը և ամենահինը գերհավասարակշռված անիվն է: Տիպիկ տարբերակում ճկուն ձեռքերը կցվում են ուղղահայաց հեծյալ անիվի արտաքին եզրին: Կազմակերպվում է թեք ձորակ ՝ շարժակազմի կշիռները անիվի մի կողմի ծալված ձեռքերից մյուսի վրա ամբողջությամբ ձգված ձեռքերը տեղափոխելու համար: Ենթադրյալ ենթադրությունն այն է, որ կշիռներն ավելի ներքև ուժ են ներդնում երկարաձգված թևերի ծայրերում, քան պահանջվում է դրանք մյուս կողմում բարձրացնելու համար, որտեղ դրանք պահվում են պտտման առանցքի մոտ ՝ ձեռքերը ծալելով: Այս ենթադրությունը խախտում է ջերմոդինամիկայի առաջին օրենքը, որը կոչվում է նաև էներգիայի պահպանման օրենք, որը նշում է, որ համակարգի ընդհանուր էներգիան միշտ կայուն է: Առաջին նման սարքն առաջարկել է 13-րդ դարի ֆրանսիացի ճարտարապետ Վիլարդ դե Հոննեկուրը, իսկ իրական սարքերը կառուցել են Ուորչեստերի 2-րդ մարքս Էդվարդ Սոմերսեթը (1601–67) և Օրֆիրեուս անունով հայտնի Յոհան Բեսլերը (1680–1745): Երկու մեքենաներն էլ տպավորիչ ցույցեր էին տալիս ՝ երկար ժամանակ աշխատելու ունակության շնորհիվ, բայց նրանք չէին կարող անվերջ աշխատել:
Ջերմադինամիկայի առաջին օրենքը խախտելով հավերժական շարժում ստեղծելու մեկ այլ անհաջող փորձ էր փակ ցիկլով ջրաղացը, ինչպիսին էր անգլիացի բժիշկ Ռոբերտ Ֆլուդդի առաջարկած 1618 թ. կգերազանցեր էներգիան, որը անհրաժեշտ էր Արխիմեդես պտուտակի միջոցով ջուրը կրկին հետ բերելու համար:
Հավերժական շարժման մեքենաների այլ տեսակներ առաջարկվել են `ելնելով որոշակի էներգիայի աղբյուրների բնույթի թյուրըմբռնումներից: Որպես օրինակ է ինքնալարվող ժամացույցը, որը էներգիա է ստանում մթնոլորտի ջերմաստիճանի կամ ճնշման փոփոխություններից: Դա կախված է Արեգակի կողմից Երկիր հասցված էներգիայի վրա և, հետեւաբար, հավերժական շարժիչ մեքենա չէ:
Գիտական և կառավարական պատժամիջոցների մարմինները տարիներ շարունակ զննում են հավերժական պահանջները: 1775 թվականից ի վեր Ֆրանսիայի գիտության ակադեմիան հրաժարվում է նամակագրական կապ հաստատել մեկի հետ, ով պնդում է, որ հավերժ շարժման մեքենա է հնարել: Բրիտանական և ԱՄՆ արտոնագրային գրասենյակները երկար ժամանակ հրաժարվում էին ժամանակ կամ էներգիա ծախսել նման պահանջների վրա:
Հովակիմյան Մանանա 